जरा विसावू या वळणावर

जरा विसावू या वळणावर

सकाळ वृत्तसेवा

Monday, November 16, 2009 AT 02:47 AM (IST)

Tags: features,   muktpeeth

आदल्या दिवशी चिठ्ठी लिहून ठेवली आणि नवीन फ्लॅटमध्येच गळफास लावून आत्महत्या केली. खरंच किती अविश्‍वसनीय ! आणि किती भयानक !! आजच्या तरुणांचं दारुण विश्‍व या निमित्तानं पुन्हा एकदा समोर आलं.
- गौरी रोहित डबीर, वारजे

तारीख 6 नोव्हेंबर 2009 सकाळी सकाळीच नागपूरहून फोन आला. काल धनंजयनं आत्महत्या केली. ऐकून पटकन खालीच बसले. गात्रं शिथिल होणं, सुन्न-बधिर होणं म्हणजे नक्की काय, याचा अनुभव त्याच क्षणी आला. धनंजय आणि आत्महत्या? शक्‍यच नाही ! हातापायातलं त्राणच गेलं. अचानक इतका मोठा धक्का !! काहीच सुचेना.

धनंजय आमच्या नागपूरच्या ग्रुपमधला मित्र. अतिशय हुशार, नेहमीच मेरिटमध्ये येणारा, स्मार्ट, आई-वडिलांचा एकुलता मुलगा. कॉम्प्युटर इंजिनिअरिंग करून आयटी कंपनीत नोकरी असलेला जबरदस्त पॅकेज, मनपसंत बायको, दोन छोटी गोंडस मुलं, स्वतःचे दोन फ्लॅट (स्वकष्टार्जित) वर चढत चढत गाठलेलं उच्चपद इत्यादी. सर्व भौतिक लौकिक सुखसोयी. आमच्या ग्रुपमधलं एक यशस्वी व्यक्तिमत्त्व. लहान वयातच सुख-समृद्धी- कीर्तीचे शिखर गाठलेला, परदेशवाऱ्या करून आलेला, सर्वांच्या हाकेला धावून जाणारा,नेहमी उत्कृष्ट सल्ले देणारा, एक अतिशय समजदार विश्‍वासू, हुशार, पस्तिशीतला तरुण.

इतकं सगळं असताना अचानक आत्महत्या? दोन दिवस नागपूरच्या सगळ्या मित्र-मैत्रिणींशी बोलण्यात गेले. का? असं का? या प्रश्‍नांची उत्तरं शोधली. जाणून घेतली. 
दोन वर्षांपूर्वीपर्यंत पुण्यात एका कंपनीत असणारा धनंजय नागपूरला ब्रॅंच असणाऱ्या एका प्रसिद्ध सॉफ्टवेअर कंपनीत रुजू झाला. तिथं त्यानं आधीही काम केलं होतंच. अत्यंत अनुभवी, हुशार म्हणून त्याची गणना "टॉप'च्या मॅनेजर्समध्ये होत होती. आणि इथंच गणित चुकलं. हळूहळू एका मागोमाग एक प्रॉजेक्‍ट्‌स वाढत गेली, जबाबदाऱ्या अनेक पटींनी वाढल्या. 16-17 तास काम करूनही त्याला वेळ पुरेनासा झाला. घरातही कुरबुरी वाढल्या. कुटुंबाला वेळ अजिबात मिळेनासा झाला. ताणाची मर्यादा वाढतच होती. त्यातच सारखं बसून-बसून स्लिप डिस्कचा त्रास व्हायला लागला. त्याची ऑपरेशन्स झाली. कंपनीतील ताण, कामाची वाढती जबाबदारी त्याला आता असह्य होऊ लागली. 

मधूनच कधीतरी त्यानं घरी, मित्रांपाशी नोकरी सोडण्याचा विषय काढला. पण सगळ्यांनी थट्टेवारी नेलं. एवढी प्रतिष्ठेची नोकरी, सुरळीत सुरू असलेलं करिअर, समाजातलं स्थान... साहजिकच "नोकरी सोड' असा सल्ला एकदम कुणीच देणार नव्हतं. पण सर्वांनी त्याला काम कमी करायला, झेपेल इतकीच प्रोजेक्‍ट घ्यायला सांगितलं. विश्रांतीचा सल्लाही दिला. पण जबाबदाऱ्या इतक्‍या होत्या, की त्या झटकून टाकणं त्याला जमलं नाही. दुसऱ्या कुणाच्या खांद्यावर देण्यासारखा खांदाही सापडत नव्हता. इकडे कामाचे तास वाढतच चालले होते. घरी असतानाही तो लॅपटॉप घेऊनच दिसू लागला. काम, प्रेशर, ताण दिवसेंदिवस वाढतच होता आणि अचानक त्यानं निर्णय घेतला. स्वतःला संपविण्याचा.
 
आदल्या दिवशी चिठ्ठी लिहून ठेवली आणि नवीन फ्लॅटमध्येच गळफास लावून आत्महत्या केली. खरंच किती अविश्‍वसनीय ! आणि किती भयानक !! आजच्या तरुणांचं दारुण विश्‍व या निमित्तानं पुन्हा एकदा समोर आलं. त्यानं जे केलं ते चूकच. मागचा पुढचा विचार न करता, तरुण बायकोला कोवळ्या मुलांना, विधवा आईला असं एकटं सोडून जाण्याच्या त्याच्या मार्गाचं समर्थन कुणीच करणार नाही. पण एवढं सुंदर व समृद्ध आयुष्य संपवून टाकायचं..... इतक्‍या टोकाचा निर्णय, इतका उद्वेग आणि इतकी असहायता त्याच्यात कुठून आली? रोगी, अपयशी, ज्यांच्या आयुष्यात काहीही उरलेलं नाही आणि काही होऊ शकणार नाही, अशांच्या आत्महत्यांबद्दल आपण बऱ्याचदा वाचतो. पण केवळ वाढत्या जबाबदाऱ्या ताणतणाव, यांमुळे स्वतःचं परिपूर्ण आयुष्य संपवणं आणि इतरांच्याही आयुष्यात अंधार निर्माण करणं हा अविचारच !

कुठलंही काम, प्रॉजेक्‍ट, कुठलीही कंपनी आणि कुठलाही अमेरिकन, युरोपियन क्‍लाएंट तुमच्या जिवापेक्षा मोठा नाही. तुमच्या आयुष्यासाठी नोकऱ्या, कंपन्या आहेत, त्यांच्यासाठी तुमचं आयुष्य नाही. मनात विचार आला की या कारणामुळे जर धनंजयसारखा समंजस, विचारी, कुटुंबवत्सल तरुण या इतक्‍या टोकाच्या, अविचारी निर्णयापर्यंत पोचला असेल, तर आजकालचे कितीतरी तरुण या अशाच अवस्थेमधून जात असतील. 

बहुतेक जण या अग्निदिव्याला यशस्वीपणे सामोरे जातात, जातही आहेत; पण त्यांतले काही मनस्वी, दुबळे भावनाशील तरुण.... त्यांच्यावर ही परिस्थिती ओढवू शकते. कुणास ठाऊक किती जणांच्या मनात असे विचार कधीतरी का होईना डोकावत असतील. कुठल्यातरी तात्कालिक कारणासाठी जोड मिळून ते प्रत्यक्षात उतरवायला त्यातले काही जण धजावतीलही ! मागे अशाच स्वरूपाच्या "आयटी' तरुणांच्या आत्महत्यांच्या बातम्या वाचल्या होत्या; पण जोपर्यंत त्याची झळ आपल्या भावविश्‍वापर्यंत येत नाही, तोपर्यंत त्यातली धग तितकीशी जाणवत नाही, हेच खरं.

या निमित्ताने या किंवा अशाच फेजमधून जात असणाऱ्या माझ्या मित्रांनो- इथे मैत्रिणींनो म्हटलेलं नाही, कारण मुली या मुलांपेक्षा जास्त स्ट्रॉंग, चिवट असतात, सगळ्याच मॅनेजमेंट (स्ट्रेस मॅनेजमेंटसह) मध्ये त्या मुलांपेक्षा जास्त हुशारही असतात. त्या रडून भांडून, कुणाजवळ तरी बोलून आपला राग, संताप, दुःख, क्षोभ व्यक्त करतात. कित्येक मुलांना मात्र हे जमत नाही. इगो, प्रतिष्ठा, समाजातलं स्थान, पुरुष म्हणून असलेलं ओझं, कुटुंबप्रमुखपदाचं दडपण अशा अनेक गोष्टी त्यांना असं करण्यापासून परावृत्त करतात. त्या माझ्या मित्रांनो, काही गोष्टी केवळ मित्रत्वाच्या नात्याने तुम्हाला सुचवाव्याशा वाटतात, जेणेकरून अशी वेळ कुणावरही येऊ नये-

कृपा करून जमेल, झेपेल एवढंच काम हातात घ्या; त्यासाठी आग्रह धरा. प्रतिष्ठा, पोस्ट, वाढत्या पगाराच्या नादाने किंवा वरिष्ठांची मर्जी संपादन करण्याच्या हव्यासाने न झेपणाऱ्या जबाबदाऱ्या अंगावर घेऊ नका. तुमच्या जिवापेक्षा मौल्यवान काहीही नाही, याचं भान ठेवा. कुटुंबाला वेळ द्या. घरच्या तणावपूर्ण वातावरणाचा परिणाम ऑफिसमधल्या कामावर होतो आणि घरचं आनंदी वातावरण कामासाठी प्रोत्साहन देणारं ठरतं.

ऑफिसमधले ताणतणाव, स्पर्धा, पक्षपात इ. इ. घरी घेऊन न येता, तिथंच विसरून या.
स्वतःवर स्वतःच मर्यादा घालून घ्या. ही भयानक स्पर्धा कधीही न संपणारी आहे. तुम्ही कुठं थांबायचं हे तुम्ही ठरवा.

कितीही ताण असला, कुठलीही परिस्थिती ओढवली तरी घरी नीट समजावून सांगा. तुमच्या जिवापेक्षा त्यांनाही अधिक काही नाही, याबद्दल खात्री बाळगा. 
ज्यांच्या सगळ्या आशा-अपेक्षा तुमच्यावर आहेत ते आई-वडील, जीवनभराच्या साथीची अपेक्षा करणारी बायको आणि ज्यांना तुमचाच हात धरून आपली चिमुकली पावलं टाकायची आहेत ते चिमणे जीव यांना तुमची नितांत गरज आहे याची जाणीव ठेवा. त्यासाठी तुम्ही दीर्घायुषी स्वस्थ आणि आनंदी राहणं गरजेचं आहे.

तणाव नियोजनासाठी तुमच्या आवडी-निवडी जपा, स्वतःसाठी थोडातरी वेळ काढा. संगीत, व्यायाम, योगासने, वाचन इ.चा उपयोग करा. हे सगळं सगळ्यांनाच माहिती असतं. तरीही आपण धावतो- ऊर फुटेस्तोवर आणि एक दिवस हातात काहीच उरत नाही.

आज माझ्या मित्राच्या कुटुंबीयांवर आलेली वेळ कधीही कुणावरही येऊ नये, हीच कळकळीची इच्छा आणि म्हणूनच हा लेखनप्रपंच. असं वाटतं, धनंजयनं थोडा ब्रेक घेतला असता, कुठंतरी क्षणभर विसावला असता, तर त्याच्याही मनावरचं मळभ दूर झालं असतं. आपण त्या क्षणी त्याला साथ द्यायला. त्याला समजून घ्यायला कमी पडलो, ही खंतही. पण हे वाचून कुणा एकानंही आपल्या जगण्याचा मागोवा घेतला. क्षणभर थांबून विचार केला तरी मी स्वतःला कृतार्थ समजेन.